خوانندگان گرامي، مختصر صفحاتي كه به رشته تحرير درآمده است حاصل ترجمه و تلفيق 45 مقاله و 8 كتاب مي باشد. در انتها نيز برخي از واژه‌هاي انگليسي رايج در بحث بررسي پوسته تخم مرغ و معادل فارسي آنها در اختيار خواننده قرارگرفته است تا در صورت علاقه به مطالعه سايرمتون و مقالات ذيربط، از مراجعه به فرهنگ هاي مربوطه بي نياز شود.
چكيده
نزديك به يك قرن است كه ساختمان پوسته تخم مرغ مشخص شده است و اطلاعات زيادي در مورد كيفيت پوسته تخم مرغ در طي 50 سال اخير به دست آمده است . دانشمندان در تعريف كردن كيفيت پوسته تخم مرغ از ويژگي هاي مختلف پوسته از جمله ضخامت، شكل، بافت و تخلخل كه از نظر اقتصادي مهم هستند، نام ميبرند و آن را معادل با استحكام پوسته تخم مرغ در نظر مي گيرند كه تحت تأثير حاصل جمع بردارهاي هشت گانه: اجزاي ساختماني پوسته، عوامل بيولوژيكي، ژنتيكي، تغذيه اي، محيطي، مديريتي، بيماري ها و عوامل ضد تغذيه‌اي است. اكثر پوسته هاي با كيفيت بالا ، تقريباً شامل 2/2 گرم كلسيم به صورت كربنات كلسيم هستند. حدوداً 95 % از وزن ماده خشك پوسته را (5/5 گرم) كربنات كلسيم تشكيل مي دهد. محتواي پوسته تخم مرغ به طور متوسط 3% فسفر ، 3% منيزيم و مقادير جزئي سديم، پتاسيم، روي، منگنز، آهن و مس دارد . اگر كلسيم را از پوسته تخم مرغ حذف كنيم، ماده آلي زمينه، باقي مي ماند كه داراي ويژگي هايي جهت اتصال به كلسيم است و ساختار اين پي ، در طي مراحل تشكيل پوسته، استحكام آن را تحت تأثير قرار مي دهد. البته ارتباط پوسته با غشاهاي آلي نيز در مورد دستيابي به كيفيت پوسته مطلوب، بسيار مهم است .
در حال حاضر، اطلاعات فعلي ما تصحيح تمام مشكلات مربوط به كيفيت پوسته تخم مرغ را ميسر نمي سازد ولي از آنجا كه كيفيت پوسته تخم مرغ به عنوان يك صفت كمّي ژنتيكي ، قابليت توارث اندكي داشته و تحت تأثير مديريت تغذيه اي تغيير مي‌كند، دستكاري هاي تغذيه اي، از راه هاي اوليه در تلاش براي تصحيح مشكلات كيفي پوسته تخممرغ ميباشد.
ظرفيت ژنتيكي مرغ عامل محدود كنندهاي براي كلسيم ترشحي جهت تشكيل پوسته تخممرغ ميباشد. با افزايش سن مرغ، تخم مرغ‌ها بزرگ تر مي شوند و مقدار كلسيم كمتري روي سطح بزرگ‌تر پخش مي گردد. لذا كنترل كردن سرعت تغيير وزن تخم مرغ مي تواندروي كيفيت پوسته تخم مرغ به هنگام افزايش سن تأثيرگذار باشد . كنترل مقدار خوراك مصرفي نيز با تغيير دماي آشيانه ، اندازه تخم مرغ را تحت تأثير قرار مي دهد . پوسته ضخيم الزاماً به معني يك پوسته مستحكم نيست و اين امر مربوط به شكل و ساختار تركيبات آلي و غيرآلي پوسته ميباشد.
اهميت تغذيه كافي در تأمين اينكه مرغ به چه چيزي نياز دارد تا كيفيت مطلوب پوسته تخممرغ را فراهم نمايد، آشكار است . يك مرغ در طول دوره توليد يكساله اش حدود 250 تخممرغ مي گذارد كه تقريباً 20 برابر ميزان كلسيم موجود در استخوان‌هاي او است . بنابراين نياز كلسيم يك مرغ تخمگذار زياد است . مي‌توان اين گونه محاسبه كرد كه در طي 20 ساعتي كه پوسته تشكيل مي شود، 25 ميلي گرم كلسيم در هر 15 دقيقه بايد روي تخم مرغ ته‌نشين شود . اين ميزان، معادل كل كلسيم پلاسماي خون او است. از طرف ديگر قابليت دسترسي او براي كلسيم خوراك 100 % نيست. مقادير بالاي فسفر خوراك و كلر مازاد نيز اثر منفي روي پوسته تخم مرغ دارند . احتمال دارد كه اين دو عنصر به خاطر تأثيرشان روي تعادل اسيد-باز خون (pH) بر كيفيت پوسته تخم مرغ تاثير منفي بگذارند .اهميت مصرف مقدار كاف ي ويتامين D نيز به منظور تأمين كلسيم و فسفر ضروري است. ديگر ويتامين‌ها و مواد معدني كم مصرف نيز وقتي مازاد بر نياز به مرغ داده شوند بر كيفيت پوسته تخممرغ اثر منفي خواهند داشت.
معمولاً در مناطق سردسير در مقايسه با مناطق گرمسير در ارتباط با كيفيت پوسته تخممرغ مشكل زيادي ندارند. در مناطق گرمسير يكي از فاكتورهاي دخيل در ضعف كيفيت پوسته، عدم مصرف خوراك كافي توسط مرغ ها است كه مي تواند باعث بروز مشكلاتي در وزن بدن، توليد تخم مرغ، اندازه تخم مرغ و كيفيت پوسته تخم مرغ باشد . زماني كه دماي محيط تا حد زيادي افزايش يابد، خوراك مصرفي كاهش مي يابد و انرژي به عنوان عامل محدودكننده براي مرغ ايفاي نقش مي‌كند. مصرف ناكافي اسيدهاي‌آمينه، كلسيم، فسفر و ديگر مواد مغذي را معمولاً مي توان با تراكم مواد خوراكي جيره تصحيح نمود. البته در آب و هواي گرم، بر خلاف اقليم هاي سردسير، تنظيمات فيزيولوژيكي بدن، به جاي توليد، جهت حفظ بقا و مقابله با استرس گرمايي وارده، جهت‌گيري مي‌كند.
تمام بيماري‌هايي كه پرندگان را تحت تأثير قرار مي‌دهند، بر روي افت كيفيت پوسته تخممرغ مؤثر نيستند . اگرچه يكي از دلايل افت توليد، درگيري با بيماري‌ها مي باشد. لارنگوتراكئيد عفوني مثالي از اين دست بيماري‌ها ميباشد كه تعداد تخم‌مرغ‌ها را تحت تأثير قرار مي‌دهد ولي الزاماً بركيفيت پوسته تخممرغ تأثير نمي‌گذارد.
بيماري‌هاي ويروسي رايج ديگر مانند سندرم افت توليد تخم مرغ (EDS) و آنفولانزاي طيور(AI)، نيوكاسل (ND) و برونشيت عفوني (IB)، ممكن است تأثيراتي بر كيفيت پوسته تخم مرغ و كيفيت داخلي آن داشته باشند . اين مسأله، بستگي به افزايش تعداد تخم‌مغ‌هاي غيرقابل جمع آوري (لمبه يا با پوسته‌هاي نازك) كه در زير قفس‌ها باقي مي‌مانند، دارد. چنين پديده اي در EDS رايج است. EDS تنها غده پوسته ساز را تحت تأثير قرار مي دهد اما ND و IB بر هر بخشي از اويد كت مي توانند اثر بگذارند . به طوركلي اگر فقط بخواهيم يك بيماري را به عنوان تنها عامل مسئول براي اكثر افت‌هاي توليدي مشخص، در مرغ‌هاي تخمگذار معرفي كنيم، بايد از IB نام برد. ويروس IB يك كروناويروس است و تمايل زياد به غشاهاي موكوسي تنفسي و مجاري توليد مثلي دارد . اين ويروس كليه را نيز متأثر مي‌نمايد.
با توجه به اهميت و نقش استحكام پوسته در مورد تخم‌مرغ‌هاي خوراكي و تأثير بر قابليت جوجه‌درآوري هفت روش براي برآورد استحكام پوسته تخممرغ مشخص شده است:
1) اندازهگيري كاهش وزن تخممرغ قابل جوجه‌كشي در زمان معين
2) سنجيدن وزن پوسته به ازاي هر واحد سطح
3) ميزان تراكم منافذ
4) برآورد قابليت هدايت نسبي
5) تعيين ميزان ضخامت پوسته بدون غشاء
6) مشخص‌كردن درصد پوسته
7) اندازهگيري وزن مخصوص
با توجه به هدف مطالعه مي توان بين اين هفت روش، مناسب ترين را انتخاب و اجرا كرد. در حال حاضر سير مطالعات روي كيفيت پوسته تخم مرغ به آنجا رسيده است كه پيشنهاد مي شود جهت دستيابي به ساختمان مطلوب تر پوسته، روي پروتئين ها و ژن هاي كد كننده پروتئين هاي پوسته تخممرغ، تحقيق انجام شود.
اهميت اقتصادي پوسته تخم مرغ :
تخممرغ، تخم يا سلول تناسلي و يا بهتر بگوئيم گامت ماده پرنده‌اي به نام مرغ خانگي، از گونه Gollue و با نام لاتين Pulla ميباشد.
تخممرغ از پر زرده‌ترين تشكيلات سلول تناسلي در حيوانات تخمگذار است و يكي از شگفتي‌هاي عالم خلقت به شمار ميرود. اين سلول زنده براي آن به وجود نيامده است كه جهت تغذيه انسان يا ساير موجودات به‌كار رود، بلكه علت وجودي آن، توليد جوجه مرغ و تسلسل بقاي اين نوع پرنده است. معذلك بايد اين حقيقت را در نظر داشت كه تخم مرغ با داشتن مقادير متوازني از غني‌ترين مواد پروتئيني، چربي، كربوهيدرات‌ها، مواد معدني و ويتامين‌ها، كه طي بيست روز دوران زندگي جنيني تنها منبع تأمين غذاي جنين اين موجود ميباشد، يكي از كامل‌ترين منابع غذايي حيواني براي انسان و در صورت لزوم حيوانات به شمار مي رود، كه خلقت آن را به عالي‌ترين وجه ممكن بسته بندي نموده است. طول كل دستگاه شكل دهنده تخم مرغ بين 55 الي 73 سانتي متر است (اشكال 1-1 و 2-1) خلاصه شده است. وظایف بخش‌هاي مختلف در جدول 1-1 خلاصه شده است.
![]()
![]()
![]()